1. Samenvatting

Ons uitgangspunt is een 'gezonde financiële huishouding'. Dat wil zeggen: het beschikbaar hebben van voldoende middelen voor de benoemde taken. 

Afspraken met Rijk over stabielere en beheersbare financiering
Het Rijk heeft met provincies en gemeenten afspraken gemaakt over hun financiën. Centraal daarbij stond de balans tussen taken en middelen. Een stabiele en beter beheersbare financiering moet daar aan bijdragen.

In april 2024 is afgesproken dat vanaf 2026 de oploop van de opschalingskorting definitief wordt geschrapt. Daardoor krijgen gemeenten € 675 miljoen extra. Verder is besloten om de nieuwe financieringssystematiek (bbp-systematiek) al vanaf dit jaar in te voeren, zodat de financiering stabieler wordt. Deze overgang heeft, met uitzondering van het jaar 2025, geen financiële gevolgen voor gemeenten en provincies. Voor gemeente Montferland betekent dit dat we in 2025 eenmalig € 1.248.000 minder aan algemene uitkering krijgen. 

Om in de toekomst verantwoordingslasten te beperken en bestedingsvrijheid te bevorderen wordt, naast de lopende inspanningen om de financiële verhoudingswet aan te passen, een plan uitgewerkt om te komen tot een vermindering van het aantal (nieuwe) specifieke uitkeringen.

Ook is gesproken over een gedeelde verantwoordelijkheid om aan de balans tussen ambities, taken, middelen en uitvoeringskracht te werken.

Begrotingsadvies VNG
Tijdens de Algemene Ledenvergadering 2023 van de VNG is de resolutie ‘Naar een rechtvaardig, duurzaam en solide meerjarig financieel perspectief’ aangenomen. Aansluitend heeft de VNG 
- voor het eerst in haar bestaan - een begrotingsadvies uitgebracht voor de meerjarenbegroting 2024-2027. De kern van dat advies was om voor de jaren 2024 en 2025 een sluitende begroting te presenteren, maar voor de jaren daarna de tekorten zichtbaar te maken.

De VNG heeft op 1 maart 2024 een eerste begrotingsadvies uitgebracht voor de programmabegroting 2025-2028. Hierin wordt de financiële situatie voor gemeenten omschreven als ‘prepare for the worst, hope for the best’. De VNG geeft daarmee aan dat het verstandig is om na te denken over maatregelen. Tegelijkertijd wil de VNG voorkomen dat gemeenten te vroeg onnodige en onomkeerbare ombuigingen in gang zetten.

Vervolgens is op 11 juni 2024, na de Voorjaarsnota en het Hoofdlijnenakkoord, het tweede deel van het begrotingsadvies verschenen. Het eerste advies blijft staan, waarbij de VNG nu ook meegeeft om rekening te houden met toekomstige ontwikkelingen rondom het Btw-Compensatiefonds (BCF). Hier hebben wij rekening mee gehouden bij de verwerking van de meicirculaire. 

In ons meerjarenperspectief hebben wij de korting van het Rijk mede door eerdere bezuinigingsoperaties kunnen opvangen. We hebben dan ook geen nieuwe maatregelen voor ombuigingen voorbereid. Wij zien wel dat als de huidige stijging van kosten in het bestaande en autonome beleid, en dan met name de zorgkosten, zich verder doorzet wij dit de komende jaren niet meer kunnen opvangen. De nieuwe aanbesteding zal dit moeten uitwijzen. Verder verwachten wij komend jaar raadsvoorstellen voor onderhoud van wegen, riolering, groen en onderwijshuisvesting die bij de volgende Kadernota financieel verwerkt worden.          

Begrotingscyclus
In de volgende figuur is de begrotingscyclus 2025 weergegeven. De begroting 2025 is een (administratieve) uitwerking van de kadernota 2025, de meicirculaire 2024, vastgestelde raadsbesluiten tot en met de raadsvergadering in juli 2024 en autonome en significante ontwikkelingen tot het moment van aanbieden van de begroting door het college aan de raad. De effecten van latere raadsbesluiten en de septembercirculaire 2024 worden verwerkt in de tussenrapportage 2025 en de kadernota 2026.

Op 4 juli 2024 heeft de gemeenteraad de Kadernota 2025 vastgesteld. Behalve de uitgangspunten voor de (meerjaren)begroting 2025 - 2028 zijn ook de te verwachten financiële ontwikkelingen voor de komende jaren vastgelegd. 

De opgenomen voorstellen 'nieuw beleid' in de Kadernota zijn conform besluitvorming meegenomen in deze begroting. Het is aan de gemeenteraad om te bepalen welke nieuwe voorstellen aangenomen worden. Daarnaast zijn de aangenomen moties en amendementen over de Kadernota 2025 financieel verwerkt in deze Programmabegroting. 

Ontwikkelingen na de Kadernota 2025
In mei 2024 is het Hoofdlijnenakkoord 'Hoop, lef en trots' gesloten tussen de regeringspartijen PVV, VVD, NSC en BBB. De komende maanden zal door het nieuwe kabinet worden gewerkt aan de verdere uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord richting een regeerprogramma. Daarna wordt ook meer bekend over de invloed van het akkoord op de gemeenten.  

Algemene uitkering gemeentefonds
De Kadernota 2025 was gebaseerd op de septembercirculaire 2023 en de tot dat moment bekende gevolgen uit de Voorjaarsnota. Deze begroting is gebaseerd op de meicirculaire 2024.  

Een toelichting op de ontwikkelingen in het gemeentefonds staan in hoofdstuk 2.4 Algemene dekkingsmiddelen. 

Netto gevolgen meicirculaire 2024 tov de Kadernota 2025

bedragen x € 1.000

Onderstaand overzicht geeft het meerjarig begrotingsperspectief weer inclusief nieuw beleid. Verderop in paragraaf 1.2 geven we een nadere toelichting op de cijfers.

Begrotingssaldi 2025-2028

bedragen x € 1.000

We zien dat de jaarschijven 2025 en 2027 een positief structureel saldo laten zien. Voor 2026 en 2028 geldt dit niet. 

Hoe verhoudt dit saldo zich ten opzichte van hetgeen wij hadden verwacht?
Ten opzichte van de Kadernota 2025 is het structureel saldo in 2025 positiever geworden. De analyse hiervan is te vinden in hoofdstuk 1.2.1 Bestaand beleid. 

Beoordeling Provincie
Om, net zoals voorgaande jaren, voor repressief toezicht in aanmerking te komen, dient:

• De begroting 2025 reëel en structureel in evenwicht te zijn;
• Als dat niet het geval is, dient aangetoond te worden dat de meerjarenraming uiterlijk in 2028 reëel (=realistische ramingen) en structureel in evenwicht is. M.i.v. 2020 is het volgende hierbij gekomen:
  • Bij de beoordeling van het structureel en reëel evenwicht, beoordeelt de provincie of er sprake is van een opschuivend perspectief. Daarmee wordt bedoeld dat het niet is toegestaan om ieder jaar opnieuw een (meerjaren)begroting aan te bieden waarbij uitsluitend de laatste jaarschijf in evenwicht is.

Concreet: de jaarschijf 2025 moet structureel sluitend zijn, dus na eliminatie van de incidentele baten en lasten. Het alternatief is een structureel sluitende meerjarenbegroting (geënt op de jaarschijf 2028) en aantoonbaar geen sprake van opschuivend perspectief.

Het begrotingsperspectief 2025 - 2028 is als volgt opgebouwd.  

bedragen x € 1.000

De voornaamste uitgangspunten en enkele kanttekeningen zijn dat:

• Het gaat om alleen het bestaande beleid (dus excl. nieuw beleid);
• De lasten en baten 2026-2028 zijn geraamd in constante prijzen, prijsniveau 2025.

Moties en amendementen nav Kadernota 2025
De aangenomen amendementen 'Democratie' en 'CPO Woningbouwaanjager' hebben een last van € 57.500 in 2025 en 2026. Doordat de lasten voor de CPO Woningbouwaanjager worden onttrokken aan de Algemene Reserve heeft dit geen gevolgen voor het saldo en tonen we hierboven alleen de € 7.500 vanuit het amendement 'Democratie'. 

In de volgende analyse geven wij de ontwikkelingen weer sinds de vaststelling van de Kadernota 2025. We richten ons hierbij op de jaarschijf 2025. De conclusie is dat het saldo van het bestaande beleid verbeterd is met € 725.000.

Van Kadernota 2025 naar Begroting 2025:

bedragen x € 1.000

Hieronder worden de afwijkingen toegelicht boven de € 50.000.

Nominale ontwikkelingen
Gemeentefonds:
De Kadernota 2025 was gebaseerd op de septembercirculaire 2023 en de tot dat moment bekende gevolgen uit de Voorjaarsnota. Deze begroting is gebaseerd op de meicirculaire 2024. Conclusie is dat de bekende gevolgen uit de Voorjaarsnota een te positief beeld hebben gegeven ten opzichte van de meicirculaire. Daardoor hebben we op basis van de meicirculaire de ontvangsten uit het gemeentefonds negatief moeten bijstellen. Meer informatie over het gemeentefonds is te vinden in hoofdstuk 2.4 Algemene dekkingsmiddelen. 

Algemeen (alle programma's)
Bedrijfsvoeringskosten:
Er is een voordeel vanuit de kostenverdeling. Een groter deel van de loonkosten is toe te rekenen aan (investerings)projecten.

Bijstelling voorzieningen n.a.v. MJOP gemeentelijke gebouwen 2024-2033:
Vanuit het meerjaren onderhoudsplan voor de gemeentelijke gebouwen is een hogere toevoeging aan de voorziening benodigd. 

Kapitaallasten:
Het voordeel in de kapitaallasten komt doordat een aantal investeringen later worden gerealiseerd. De afschrijving en rente starten daardoor later. Dit levert een voordeel op in de begroting voor 2025. 

Programma 1: Samenleving en bestuur
Geen afwijkingen boven de € 50.000.

Programma 2: Ruimte
Bijdrage Liemerse Ambassade ivm cofinanciering Leaderprogramma:
Vanuit de samenwerking in de Liemerse Ambassade is een aanvraag bij de Provincie Gelderland ingediend voor het Leaderprogramma waaruit mogelijk € 2 miljoen Europese subsidiegelden vrijkomen. Van de gemeenten wordt een cofinanciering van €750.000 verwacht voor een periode van vijf jaar. Het Leaderprogramma stimuleert initiatieven die de landelijke gebieden in de Liemers aantrekkelijker maken. De werkgebieden zijn voedselvoorziening, agrarische sectoren of vrijetijdseconomie.

Budget voor uitvoering motie '2000 meer bomen':
In februari 2023 is de motie '2000 meer bomen' aangenomen. Voor uitvoering van deze motie zijn middelen beschikbaar gesteld in 2024, 2025 en 2026. Door een krediet beschikbaar te stellen voor de uitgaven worden de kosten voor aanschaf van de bomen afgeschreven in 20 jaar. Dit levert een voordeel op in de exploitatie.   

Wegenbeheerplan: 
Vooruitlopend op het vaststellen van een nieuw Wegenbeheerplan is duidelijk dat de kosten voor inspecties hoger zijn dan begroot. Daarom wordt dit budget verhoogd met € 70.000. Daarnaast wordt in 2025 een extra storting gedaan in de voorziening voor groot onderhoud. 

Programma 3: Sociaal
Bijdrage Laborijn en Sociaal Domein Achterhoek (SDA)
De bijdragen zijn verhoogd op basis van de begroting 2025 van Laborijn en SDA. De verhoging komt voornamelijk door een CAO stijging in de loonkosten en uitbreiding van toezichthouders in de SDA begroting met ingang van 2025.

Mutatie reserves
Het voordeel van de vrijval van de kapitaallasten voor onderwijshuisvesting wordt al meegenomen in de reguliere berekening van de storting in de reserve. Daarnaast is ook een storting geraamd op basis van de besluitvorming in 2024 en 2025 voor de vrijval van kapitaallasten van het IKC. De berekening van de storting is geactualiseerd, waarbij rekening is gehouden met vrijval van de kapitaallasten van het IKC tot en met 2027.

Ieder jaar is er ook sprake van 'nieuw beleid'. Voor 2025 en verder heeft het college een aantal beleidswensen. Die komen voort uit:

• Het in werking treden van nieuwe of gewijzigde regelgeving;
• Noodzakelijk/aanvullende maatregelen om de beoogde doelstellingen te realiseren;
• Actualisatie/bijstelling van beoogde doelstellingen, bijvoorbeeld omdat deze niet meer actueel/realistisch zijn.

In onderstaand overzicht vindt u het nieuwe beleid, zoals ook opgenomen in de Kadernota 2025 met verdere toelichting. Wij stellen voor dit op te nemen in de begroting 2025-2028.

Voorstellen nieuw beleid 2025-2028

bedragen x € 1.000

De Algemene reserve is een belangrijk component binnen onze weerstandscapaciteit. 

De actuele stand van de Algemene Reserve is als volgt:

bedragen x € 1.000

In de Nota Reserves en Voorzieningen is ons uitgangspunt een ratio weerstandsvermogen van minimaal 2,0 ('uitstekend'). Verdere toelichting op het weerstandsvermogen is te vinden in de paragraaf A. Weerstandsvermogen en risicobeheersing.

De actuele stand van de Reserve Sociaal Domein is als volgt:

bedragen x € 1.000

Ontwikkelingen
Wij ontvangen de komende jaren minder inkomsten in de algemene uitkering op basis van een arbitrage uitspraak uit 2021. De storting in de reserve sociaal domein wordt hierdoor lager. De incidentele middelen in de reserve sociaal domein worden nu vanaf 2025 voor € 2 miljoen per jaar (was € 1,65 miljoen) gebruikt om de structureel stijging van de uitgaven op te vangen.

De belastingverordeningen 2025 liggen in november 2024 aan de gemeenteraad ter vaststelling voor. De belastingopbrengsten in deze begroting zijn gebaseerd op de tariefvoorstellen uit deze belastingverordeningen 2025. In de Kadernota 2025 is aangegeven dat de rioolheffing en de afvalstoffenheffing 100% kostendekkend zijn. De OZB mag met maximaal de inflatie worden verhoogd. Voor de overige tarieven wordt uitgegaan van een indexatie van 2,2% volgens de meest recente berekeningen van het CPB.  

De totale woonlasten voor een gemiddeld huishouden (afvalstoffenheffing, rioolheffing en OZB) stijgen in 2025 met 4,9% (€ 47) ten opzichte van de geraamde woonlasten gemiddeld huishouden voor 2024. De stijging in 2025 wordt veroorzaakt door een verhoging van de tarieven voor afvalstoffenheffing vastrecht (7,9%), de rioolheffing (4%) en OZB (2,2%). 

Voor een nadere toelichting verwijzen we u graag naar de paragraaf G. Lokale heffingen.