2. Strategische thema's

De steeds verdere uitbreiding van taken en onzekerheden over de inkomsten vanuit het Rijk zorgen voor financiële uitdagingen. Mede daardoor heeft de gemeenteraad op 14 november 2024 de motie 'Besturen is vooruit zien' ingediend waarin wordt gevraagd om ombuigingsscenario's in kaart te brengen. Dit helpt om tijdig bij te sturen. 

Om grip te krijgen op de financiële ontwikkelingen is een vroegtijdige start gemaakt met het Kadernotaproces. Daarbij was het uitgangspunt een structureel sluitende begroting. 

Het proces
Binnen de organisatie hebben we geïnventariseerd welke ombuigingsmogelijkheden er zijn. Vervolgens zijn deze beoordeeld aan de hand van zes criteria:

• Urgentie;
• Maatschappelijk effect; 
• Wettelijke verplichting;
• Effectiviteit en efficiëntie;
• Financiële middelen;
• Politiek-bestuurlijke actualiteit.

Door deze criteria te toetsen was het mogelijk om de ombuigingsmogelijkheden in categorieën in te delen. Daarbij is gekozen om twee categorieën te hanteren:

• Categorie A: Relatief eenvoudig uitvoerbaar;
• Categorie B: Voorstellen die we liever niet uitvoeren, maar die wel mogelijk zijn.

Het totaaloverzicht met ombuigingsmogelijkheden per categorie is te vinden in de bijlagen. 

Raadsinformatieavond
Om de gemeenteraad vroegtijdig mee te nemen in de ontwikkelingen heeft een raadsinformatieavond plaatsgevonden op 14 april 2025. Tijdens deze avond is de gemeenteraad meegenomen in het proces en zijn de eerste uitkomsten daarvan gepresenteerd. De gemeenteraad gaf aan behoefte te hebben aan meer gedetailleerde informatie om tot overeenstemming te komen over de inhoud. 

Voorgenomen aanpak
Bij scenario 1 worden alleen ombuigingen uit categorie A toegepast. Scenario 2 betekent dat zowel categorie A als categorie B wordt ingezet. Zoals bij '1.3 Ontwikkelingen na vaststelling van de begroting 2025' aangegeven heeft het Rijk extra middelen beschikbaar gesteld voor gemeenten. Wat dit exact voor gemeente Montferland betekent wordt bekend in de meicirculaire. Omdat de meicirculaire verschijnt tijdens de bespreking van de Kadernota door de gemeenteraad, kan de nieuwe informatie niet meer in de Kadernota worden verwerkt. Daarom zal dit worden meegenomen in de Programmabegroting. Het voorstel is daarom om in de Kadernota nog geen ombuigingen door te voeren. Eventuele noodzakelijke of gewenste ombuigingen zullen pas in de Programmabegroting 2026-2029 worden opgenomen. De voorgenomen aanpak is om eerst scenario 1 eerst volledig of gedeeltelijk in te zetten. Het gedeeltelijk inzetten betekent dat binnen categorie A keuzes worden gemaakt welke ombuigingsmogelijkheden wel en niet gebruikt worden, afhankelijk van het te realiseren bedrag.

Het volledig inzetten van scenario 1 geeft met de huidige bekende ontwikkelingen onderstaand financieel beeld.

We hebben vastgesteld dat de gemeente beperkt financiële ruimte heeft voor het invoeren van nieuw beleid. Daarom is gekozen voor een nieuw beleidsarme Kadernota. Hieronder vindt u een overzicht van de voorstellen voor nieuw beleid van het college. Deze voorstellen zullen worden afgewogen bij het opstellen van de begroting 2026-2029. 

In paragraaf 3.1 bespreken we de financiële consequenties van het voorgestelde nieuwe beleid voor de periode 2026-2029.

Hieronder volgt een korte toelichting op het nieuw beleid waar nodig. 

Verkeersveiligheid
In 2025 wordt het uitvoeringsprogramma van het mobiliteitsplan opgesteld, dat dit najaar aan de raad ter vaststelling zal worden aangeboden. Dit plan bevat de planning van verkeersmaatregelen voor de komende jaren. Gezien het belang van verkeersveiligheid, stellen we voor om onderstaande maatregelen al in 2026 uit te voeren, zonder te wachten op het uitvoeringsprogramma. Hiervoor is een totaal krediet van € 600.000 nodig, met een kapitaallast van € 48.000 per jaar. 

Vanuit een raadsmotie is gevraagd om maatregelen bij de Nevelhorst in Didam. Dit betreft het veiliger maken van de (fiets)route naar verschillende bestemmingen, zoals DVC en de turnhal. Hiervoor vragen we een krediet van € 150.000. 

Daarnaast moeten verkeersmaatregelen worden getroffen op verschillende locaties in 's-Heerenberg en Stokkum. Deze verkeersmaatregelen komen in aanmerking voor subsidie. De totale kosten worden ingeschat op € 750.000, waarbij een bedrag van € 350.000 als subsidie kan worden verkregen. Daarom wordt een krediet gevraagd voor de resterende € 400.000. 

Als laatste is er al langere tijd met een werkgroep gesproken over verkeersmaatregelen aan de Lange Heg in Stokkum. Hiervoor wordt een krediet van € 50.000 gevraagd. 

Beleid recreatie & toerisme
Om de mogelijk toekomstige uitvoering van recreatie en toerisme in Montferland in lijn te brengen met het voorstel Beleid Recreatie en Toerisme 2026–2031 wordt het budget verhoogd met 38.000 euro. Deze middelen worden ingezet om deel te nemen aan de gemeentelijke samenwerking recreatie en toerisme (oftewel de VTE-agenda Achterhoek): een ambtelijk en bestuurlijk overleg met als thema recreatie en toerisme. 

Speelbeleidsplan
Het huidige speelbeleidsplan 'Spelen in Montferland – spelen, bewegen en ontmoeten voor jong en oud' is in 2015 vastgesteld. Er is nu behoefte om dit plan te actualiseren zodat het aansluit op huidige trends en ontwikkelingen. Daarnaast willen we meer verbindingen maken met andere beleidsterreinen, zoals groen, sport en beweging. 

In een werksessie met de gemeenteraad op 3 februari 2025 zijn drie scenario's besproken: versobering speelruimte, behoud van het huidige speellandschap en het creëren van hoge kwaliteit speelruimte. In deze sessie werd geen voorkeur uitgesproken voor één van de varianten. 

Na de sessie is een vierde scenario toegevoegd: Behoud van het huidige speellandschap met impulsen voor de doelgroep 8+ en inclusie. Door het college wordt deze nieuwe variant voorgesteld. De bijbehorende financiële lasten bestaan uit onderhoudskosten van € 164.000 per jaar en kapitaallasten voor de jaarlijkse investeringen (oplopend, afhankelijk van de investering in het betreffende jaar). 

Nieuw beleid Programmabegroting 2026-2029
Er zijn nog lopende ontwikkelingen die ook separaat in de raad worden behandeld , maar nog niet zijn besloten. Voorbeelden hiervan zijn de verwilderde katten en de ontwikkeling van het Drieheuvelenpark. In het geval dat tussentijds raadsbesluiten volgen over deze ontwikkelingen zullen deze worden meegenomen in het overzicht van het nieuw beleid in de Programmabegroting 2026-2029. 

Binnen de drie programma’s zijn zowel autonome als wettelijke ontwikkelingen te vinden, gebaseerd op bestaand beleid. We lichten deze ontwikkelingen op programmaniveau en per programmaonderdeel hieronder toe.

De relatie tussen inwoners en de gemeente Montferland staat voor ons centraal. Zoals vastgelegd in het participatiekader, streven wij naar vroegere, intensievere en kwalitatief betere participatie. Dit geldt zowel voor de betrokkenheid van inwoners bij gemeentelijke projecten als voor de rol van de gemeente bij initiatieven van inwoners. Door deze aanpak versterken we de onderlinge band en zorgen we ervoor dat plannen beter aansluiten bij de wensen en behoeften van de samenleving. 

Persoonlijk contact blijft hierin essentieel. Tegelijkertijd breiden we onze communicatiemiddelen verder uit met digitale contactmogelijkheden, zoals de chatbot Mai. Via een brede mix van kanalen bereiken we zoveel mogelijk mensen. De uitrol van ‘mijn buurtje’ in verschillende dorpen is hiervan ook een goed voorbeeld.

Ook voor initiatiefnemers betekent deze nieuwe manier van denken een verandering. We stimuleren en ondersteunen hen bij het organiseren van tijdige en zorgvuldige participatie rondom hun projecten. We streven ernaar informatie op een toegankelijke manier aan te bieden, zodat iedereen zich betrokken en gehoord voelt.

We gaan actief het gesprek aan en staan altijd open voor een respectvolle dialoog. Op deze manier bouwen we samen met inwoners aan een sterke, duurzame relatie en werken we aan een Montferland waarin iedereen kan meedenken, meepraten en meebeslissen. 

In deze kadernota zetten we de koers uit voor de ruimtelijke ontwikkeling van onze gemeente. Duurzaamheid, leefbaarheid en woningbouw zijn belangrijke pijlers. Het programma Ruimte speelt hierin een cruciale rol, waarbij financiële uitdagingen een factor zijn om te combineren met alle wensen.

Uitwerken Omgevingsvisie
Na vaststelling van de Omgevingsvisie worden de beleidsambities de komende jaren uitgewerkt in omgevingsprogramma’s zoals het warmte- en koudeprogramma en het programma buitengebied. Deze integrale programma’s vervangen de traditionele sectorale beleidsplannen. De Omgevingswet bepaalt dat deze programma’s door het college worden vastgesteld. Het is essentieel dat het college de raad tijdig informeert over de betrokkenheid in het proces van totstandkoming van deze programma’s. Dit zal gevolgen hebben voor de raadsplanning (LTP).

Woningbouw
De vraag naar woningen in Montferland blijft groeien door demografische veranderingen, economische groei en de aantrekkelijkheid van onze gemeente als woongebied. Onze uitdaging is om aan deze vraag te voldoen zonder concessies te doen aan kwaliteit, duurzaamheid, en betaalbaarheid. We richten ons op de ontwikkeling van gemeentelijke uitbreidingslocaties en de herontwikkeling van locaties binnen de kernen. Het bouwen in lager gelegen gebieden vereist oplossingen voor hemel- en grondwater, die moeten worden afgestemd met belangrijke stakeholders zoals het waterschap. We streven naar een gevarieerd woningaanbod voor verschillende doelgroepen, waaronder starters, gezinnen, ouderen, en mensen met speciale behoeften. Door innovatief en duurzaam te bouwen willen we de ecologische voetafdruk verkleinen als de woonervaring verbeteren. Het combineren van verschillende wensen en ambities kan ervoor zorgen dat grondexploitatie niet altijd een positief resultaat oplevert; hoe meer eisen, hoe meer druk op de opbrengst.

Energietransitie
Samen met o.a. Energiecoöperatie Azum werken we aan de ontwikkeling van het windpark nabij Azewijn. Na het opstellen en vaststellen van het Warmte en koude programma (= actualisatie transitievisie warmte) wordt dit uitgewerkt in (wijk)uitvoeringsplannen, primair voor ’s-Heerenberg-Oost en Lengel en voor Didam-Noord. De gemeentelijke inzet voor de energietransitie wordt voornamelijk gefinancierd door rijksmiddelen. 

Instandhouding van de openbare ruimte
Onze openbare ruimte is het visitekaartje van Montferland en een belangrijke factor voor de leefbaarheid. Goed beheer betekent niet alleen het onderhouden van bestaande straten, pleinen en parken, maar ook het ontwikkelen van nieuwe groene en recreatieve gebieden. Recent heeft het college meerdere beheerplannen vastgesteld. Het wegenbeheerplan toont dat veel wegconstructies en asfaltwegen niet voldoen, waardoor intensiever onderhoud nodig is. Nieuwe ontwikkelingen en herinrichtingen moeten klimaatadaptatie, biodiversiteit en sociale ruimtes bevorderen. De integratie van duurzame energieoplossingen bij nieuwbouw vraagt om een verzwaring van het elektriciteitsnet. Toekomstige werkzaamheden van nutsbedrijven vragen om een goede afstemming. Om dit te faciliteren, investeren we in integrale meerjarenprogramma's voor de openbare ruimte. Noodzakelijke werkzaamheden kunnen worden uitgesteld om ze te combineren met andere infrastructurele projecten, wat efficiënt middelengebruik stimuleert. Echter, we moeten ervoor waken dat er geen stilstand ontstaat door te wachten op gecombineerde werkzaamheden. 

Uitbreiding bedrijventerrein 's-Heerenberg
De gemeente werkt al geruime tijd aan de uitbreiding van het bedrijventerrein in 's-Heerenberg. Nadat definitief de keuze op de huidige locatie is gevallen, is gewerkt aan de verwerving van de gronden. Als gevolg van het verlopen van het voorkeursrecht was onze onderhandelingspositie suboptimaal en zijn we er niet in geslaagd om de gronden allemaal te verwerven. Een deel van de gronden is verworven door een ontwikkelaar die graag samen met ons de ontwikkeling van de uitbreiding op wil nemen. We moeten als gemeente goed kijken op welke wijze wij onze doelstellingen kunnen realiseren in deze gewijzigde situatie. 

Visie 's-Heerenberg-Oost en Lengel
In de vorige raadsperiode is de visie voor 's-Heerenberg-Oost en Lengel vastgesteld. Deze visie wordt momenteel uitgewerkt in verschillende projecten, die allemaal gericht zijn op verbetering van de leefbaarheid, onder andere door concentratie van sociale huur te verminderen en te vergroenen.

Financiële uitdagingen
De financiële gezondheid van onze gemeente is de basis voor alle overige ontwikkelingen binnen Montferland. Onze ambitieuze plannen moeten ondersteund worden door solide en duurzaam financieel beleid. We staan voor de uitdaging om binnen beperkte budgetten te opereren terwijl we tegelijkertijd moeten investeren in noodzakelijke projecten voor de toekomst. Dit vereist scherp kostenbeheer, innovatieve financieringsmogelijkheden en efficiënte werking. Ook als we slim werken is er nog steeds veel geld nodig om de bestaande infrastructuur en openbare ruimte instand te houden, uit te breiden en te vernieuwen. In 2025 starten we daarom met de herijking van onze rioolheffing. Dat is eerder dan voorzien, omdat we merken dat het huidige GWRP 2022-2026 niet meer voldoet gelet op de grote kostenstijgingen en de benodigde investeringen ten aanzien van klimaatadaptatie. Tevens stellen we u in het kader van ombuigingsscenario's voor om een aantal leges te verhogen.

Jeugd
De komst van de jeugdzorg naar gemeenten heeft niet volledig de gehoopte verbeteringen en besparingen opgeleverd. Om betere zorg en besparingen toch te realiseren, is een hervormingsagenda opgesteld waarbij het Rijk en gemeenten samenwerken aan verschillende maatregelen. Op basis van het belangrijke advies ‘Groeipijn’ van de deskundigencommissie Van Ark, gedateerd 30 januari 2025, heeft het kabinet in de Voorjaarsnota 2025 extra middelen toegewezen aan het gemeentefonds voor de jaren 2025, 2026 en 2027. Dit neemt de belangrijkste financiële druk voor gemeenten in die jaren weg. 

Op dit moment is nog onduidelijk hoeveel middelen onze gemeente van het Rijk gaat ontvangen. In Montferland blijven we echter voortbouwen op onze bestaande aanpak en de maatregelen uit de hervormingsagenda. We verwachten vooral meer van de frontoffice sociaal domein, dat kritisch moet inzetten op de juiste jeugdhulp. In 2025 is de verordening Jeugd hiervoor aangepast en worden er diverse trainingen gevolgd. Daarnaast hebben we ons voorveld versterkt om duurdere geïndiceerde zorg, vooral rondom echtscheidingen, te voorkomen.

Het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming richt zich op betere hulp en bescherming voor gezinnen, zowel met als zonder minderjarige kinderen, waar onveiligheid speelt. De belangrijke punten van dit scenario zijn:

• Gezinsgerichte aanpak: Het streeft naar een eenvoudigere en meer op het gezin gerichte benadering, waarbij de behoeften van het gezin centraal staan;
• Transparantie en rechtsbescherming: Het scenario legt nadruk op duidelijkheid en de bescherming van rechten voor alle betrokkenen;
• Eenvoud: Een vaste professional van het sociaal team blijft langdurig betrokken en is het vaste aanspreekpunt. Waar nodig wordt expertise van andere organisaties toegevoegd;
• Lerend: Deze nieuwe werkwijze vraagt om opbouw van kennis, evaluatie en innovatie.

Deze landelijke ontwikkeling vraagt om intensievere en aangepaste inzet van  onze de frontoffice sociaal domein en de afdeling Participatie. We bereiden ons hier nu al op voor.

Regionale inkoop jeugdhulp en Wmo regio Achterhoek 
In 2025 richten we ons op de nieuwe regionale aanbestedingsprocedure voor de inkoop van jeugdzorg en Wmo, inclusief Beschermd Wonen. De verwachting is dat per 1 januari 2026 de nieuwe contracten met de aanbieders ingaan. Met deze aanbesteding willen we de positieve elementen van de huidige werkwijze behouden, om de zorg voor inwoners zo snel en lokaal mogelijk te kunnen bieden en tegelijkertijd betaalbaar te houden. In plaats van de huidige financiële systematiek (lumpsum) wordt er overgegaan op een "P x Q-systeem". Dit systeem geeft ons naar verwachting meer controle over de uitgaven. Het jaar 2025 wordt ook benut om de implementatie van de nieuwe contracten en de nieuwe financiering zorgvuldig voor te bereiden.

Regionale ‘Governance'
De inkoop van jeugdhulp en Wmo in de regio Achterhoek wordt georganiseerd via het Sociaal Domein Achterhoek. De huidige wijze van samenwerking, oftewel de 'governance', kan en moet efficiënter en beter qua besluitvorming. Daarom is een stuurgroep Governance opgericht met als doel om per 2026 een nieuwe samenwerkingsvorm in de Achterhoek te realiseren. De verwachting is dat er een Bedrijfsvoeringsorganisatie wordt gevormd waarin alle acht gemeenten gelijke rechten en plichten hebben. Daarnaast krijgt de gemeenteraad jaarlijks een controlerende rol. Over deze nieuwe vorm van samenwerking wordt in 2025 definitief besloten.

Onderwijs
IKC ’s-Heerenberg
De gemeenteraad heeft eerder besloten om het budget voor het Integraal Kindcentrum (IKC) in 's-Heerenberg te verhogen met € 10,5 miljoen. Hierdoor kunnen we verder werken aan het voorlopig ontwerp voor de verbouwing van het pand aan de Zeddamseweg 84. Met het definitieve plan hebben de schoolbesturen (nog) niet ingestemd. De reden hiervoor is dat zij de kosten van beheer en exploitatie niet kunnen dekken met de vergoeding die zij vanuit het Rijk ontvangen. Er wordt nu onderzocht hoe we het aantal vierkante meters kunnen verminderen, zodat de schoolbesturen de kosten van beheer- en exploitatie wel kunnen dragen. De architect werkt verschillende scenario’s uit, waarbij het uitgangspunt is om te bouwen volgens de norm zoals aangegeven in de verordening Huisvesting Onderwijs van de gemeente Montferland voor de locatie Zeddamseweg 84, 's-Heerenberg.

Onderwijsachterstandenbeleid
In het voorjaar van 2024 heeft de gemeenteraad het Onderwijsachterstandenbeleid (OAB) geactualiseerd. Via een actief OAB-beleid blijven we ook in 2026 investeren in het jonge kinderen met (leer)achterstanden. Door tijdig te starten met een integrale aanpak in peuterspeelzalen, kinderopvang en  onderwijs willen we onze jeugd maximale kansen bieden voor hun ontwikkeling naar volwassenheid. Uiteindelijk streven we naar het behalen van een startkwalificatie en daarmee een goede kans op de arbeidsmarkt. Dit beleid voeren we uit in nauwe samenwerking met ketenpartners. 

In het kader van gelijke kansen heeft de raad voor 2025 en 2026 geld beschikbaar gesteld voor gratis naschoolse activiteiten voor kinderen van ouders die geen recht hebben op kinderopvang. Deze kinderen nemen samen met kinderen van de BSO deel aan activiteiten die hen helpen om hun talenten te ontdekken. Dit initiatief draagt ook bij aan het verminderen van economische- en onderwijssegregatie.

Leerplicht voor MBO-studenten is ondergebracht bij LerenWerkt. Het ministerie van OCW heeft aan LerenWerkt aangegeven dat de kwalificatieplicht niet gefinancierd mag worden uit de Doorstroompunt-middelen. Gemeenten ontvangen in 2026 via de algemene uitkeringen geld voor deze taken. LerenWerkt brengt de kosten voor deze taken bij de gemeenten in rekening. 

IHP
In het najaar van 2024 is de gemeente gestart met de ontwikkelingenvan een nieuw Integraal Huisvestingsplan (IHP). Dit plan is uitgevoerd door een externe partij, die ook de behoefte aan lokalen heeft doorgerekend. Op basis van dit nieuwe IHP in combinatie met de staat van de scholen, kan Montferland voor de komende jaren vaststellen welke investeringen wanneer noodzakelijk zijn. Voor het jaar 2026 zijn hierin de renovatie van de Expeditie en de voorbereiding van de Laetare opgenomen. De gemeenteraad heeft inmiddels met het IHP ingestemd. 

Cultuur
CEPA
Montferland werkt al jarenlang samen met zeven andere Achterhoekse gemeenten in het Cultuur- en Erfgoedpact Achterhoek (CEPA). Binnen dit pact zijn gezamenlijke afspraken gemaakt en projecten ontwikkeld om de Achterhoek te positioneren als aantrekkelijke culturele regio. Vanuit deze samenwerking is het Cultuur- en Erfgoedakkoord Achterhoek voorbereid. Dit akkoord markeert een nieuwe fase in de regionale samenwerking en versterkt de positie van de Achterhoek als sterke Cultuurregio. Het akkoord legt de basis voor een intensievere samenwerking tussen gemeenten, waarin kunst, cultuur en erfgoed integraal wordt verbonden met andere beleidsterreinen zoals sport, leefbaarheid, welzijn, toerisme en economie. Ook krijgt de creatieve ontwikkeling van de inwoners een prominente in het leven van de Achterhoek. Op dit moment wordt er onderzoek gedaan naar verdere ontwikkeling van deze samenwerking. Het Rijk erkent de samenwerking in de Achterhoek: sinds 2024 is de Achterhoek officieel erkend als Cultuurregio. Dit betekent dat we een plek aan tafel hebben en onze stem kunnen laten horen tijdens landelijke overleggen. 

Bibliotheek
De bibliotheek Montferland opereert momenteel zelfstandig, maar bevindt zich in een fusietraject met Bibliotheek Achterhoekse Poort, die de bibliotheekvoorzieningen voor de gemeenten Aalten en Oude IJsselstreek verzorgd. Dit fusietraject is bedoeld om lokaal een toekomstbestendige bibliotheekvoorziening te behouden. Volgens de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorziening (Wsob) hebben gemeenten namelijk een wettelijke zorgplicht om voldoende en volwaardige bibliotheken te bieden. 

De bibliotheek in ’s-Heerenberg is momenteel gevestigd aan de Oudste Poortstraat 24. In de toekomst gaat de Bibliotheek verhuizen naar het nog te realiseren Integraal Kindcentrum (IKC). Hierdoor gaat het huidige pand vrijkomen. Hylkema Erfgoed heeft een herbestemmingsonderzoek en een verduurzamingsonderzoek uitgevoerd. Er wordt op dit moment met het Stadsmuseum Bergh en andere potentiële geïnteresseerden overlegt om de mogelijkheden voor toekomstige toepassingen van het pand te verkennen, net als de financiële gevolgen daarvan, om uiteindelijk de haalbaarheid te beoordelen.

Sport en gezondheid
Begin 2025 heeft de gemeenteraad de Beweeg- en Gezondheidsnota Montferland 2025-2030 vastgesteld. Deze nota koppelt sport en gezondheid aan elkaar om een bloeiende en krachtige samenleving te bevorderen. Bewegen heeft voor veel inwoners een positievere klank dan de verplichting van het sporten. De nieuwe nota legt veel nadruk op een gezonde leefstijl voor zowel jongeren als oudere inwoners, vooral na de coronaperiode en de stijgende kosten. Het is belangrijk om onze inwoners zo actief mogelijk te houden, aangezien een groot percentage van de jonge bevolking in Montferland overgewicht heeft, wat hun gezondheid beïnvloedt. Daarnaast willen we de zichtbaarheid van verschillende sporten vergroten en bestaande verenigingen sterk en actief houden. Lidmaatschap van een (sport)vereniging is belangrijk voor het aangaan en versterken van sociale verbindingen. Uit onderzoek blijkt ook dat actieve inwoners met een netwerk minder vaak een  beroep doen op (jeugd)hulp of zorgvragen hebben. Zo dragen sportverenigingen bij aan een sterke sociale basis.

Montferland werkt samen met andere Achterhoekse gemeenten aan initiatieven vanuit het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorgakkoord (IZA). Het doel van GALA is gezondere inwoners in 2040. Met buurtbewoners die waardig en gezonder ouder worden, langer zelfstandig wonen én een gezonde jeugd die kansrijk opgroeit en floreert in een leefomgeving met een sterke sociale basis. Gemeenten en partners ontwikkelen een samenhangende aanpak voor gezondheid, sport en bewegen en een sterke sociale basis, gebaseerd op de behoefte van bewoners en buurten. Het IZA richt zich op het behoud van toegankelijke en betaalbare zorg voor de toekomst. Hiervoor zijn afspraken gemaakt tussen het Ministerie van VWS en een groot aantal zorgpartijen. Regionale en lokale implementatie van deze afspraken vindt plaats, waarbij Montferland de komende jaren beide thema’s actief oppakt.

Vanuit gezondheid en leefstijl geven we aandacht aan bewegen in de openbare ruimte en het aanbieden van voorzieningen in onze kernen. Dit biedt kansen voor kwetsbare inwoners. We leggen hiermee een actieve verbinding met de nieuwe visie op Wonen, Welzijn en Zorg en de nieuwe Omgevingsvisie. Deze zijn beide in 2024 vastgesteld. Er volgen jaarlijks uitvoeringsprogramma’s met concrete acties om deze visies te realiseren. 

Maatschappelijke ondersteuning
Wmo
Sinds meerdere jaren zien we autonome ontwikkelingen die leiden tot een grote vraag naar Wmo-maatwerkvoorzieningen, zoals vergrijzing, ambulantisering van de geestelijke gezondheidszorg en het abonnementstarief. Deze ontwikkelingen drukken zwaar op de beperkte financiële middelen van de gemeente. Het takenpakket van de gemeente binnen de Wmo is grotendeels vastgelegd, net zoals het bijbehorende budget. Ook in 2026 blijven we ons inzetten voor het beheersbaar houden van de kosten. Als gemeente blijven we afhankelijk van externe factoren waarop we vaak geen invloed hebben zoals veranderingen in wet- en regelgeving, demografische factoren, economische ontwikkelingen en de toestroom van ontheemden. Welke gevolgen deze ontwikkelingen voor Montferland op korte en middellange termijn hebben, is moeilijk te voorspellen, zowel inhoudelijk als financieel. We werken binnen een netwerk van vele partners, inclusief buurgemeenten en zorgaanbieders. We richten ons op preventie, gezondheid en voorliggende/ algemene voorzieningen om duurdere zorg te voorkomen. 

Visie sociaal domein
In 2024 is de Visie Sociaal Domein vastgesteld. We streven naar een sociale en inclusieve samenleving waarin iedereen kan meedoen. We bouwen voort op de brede sociale basis met talrijke voorliggende voorzieningen, in samenwerking met het Sociaal Team, het (para-)medisch domein en maatschappelijke partners. Uit deze visie vloeit de tweejaarlijkse Maatschappelijke Agenda voort, waarin we concreet vormgeven hoe we deze visie in de praktijk brengen. We investeren in de sociale basis via de thema’s bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezond samenleven. 

Hulp bij het Huishouden, wasservice en mantelzorgondersteuning
Na een lokale aanbestedingsprocedure in 2024, heeft onze gemeente per 1-4-2025 contracten gesloten met drie aanbieders voor hulp bij het huishouden. De vraag naar hulp bij het huishouden neemt al jaren toe door vergrijzing en het abonnementstarief op de eigen bijdrage. Naast stijgende loonkosten, onder andere door CAO-ontwikkelingen, nemen ook de uitgaven voor deze voorziening toe. Door de wijziging van het abonnementstarief naar een inkomens- en vermogensafhankelijke eigen bijdrage (IVB), verwachten we enige verlichting van deze druk. Echter, de invoering van de IVB wordt pas per 1-1-2027 verwacht. 

Per 1-4-2025 is de nieuwe Montferlandse wasservice gestart. Deze service wordt nu lokaal uitgevoerd door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Voor Wmo-begeleiding loopt in 2025 een nieuwe regionale aanbestedingsprocedure, die per 1-1-2026 ingaat. Verdere informatie hierover is te vinden onder regionale inkoop bij het onderwerp Jeugd. 

De lokale uitvoering van cliënt- en mantelzorgondersteuning is lokaal goed geregeld. Vanuit een raadsmotie wordt hierop extra geïnvesteerd (mantelzorgcompliment).

Daklozen
Begin 2025 hebben alle Achterhoekse gemeenten ingestemd met een regionale uitwerking van het Landelijk Actieplan dakloosheid ‘Iedereen een thuis’. Ons doel is om dak- en thuisloosheid te voorkomen en, waar mogelijk, opvang in onze eigen gemeente te verzorgen. Doetinchem ontvangt hiervoor middelenvan het Rijk. In 2025 wordt uitgewerkt hoe deze nieuwe vormen van opvang georganiseerd kunnen worden. Ook de herverdeling van de landelijke middelen worden onderdeel van het plan. We verwachten in 2026 lokale opvangmogelijkheden te realiseren.  

Suïcidepreventie
In 2025 is de wet integrale suïcidepreventie in werking getreden. Het is nog niet duidelijk welke middelen gemeenten hiervoor gaan ontvangen. Tegen het einde van 2025 hebben wij het lokale uitvoeringsplan klaar.  

Werk & inkomen, minimabeleid, schuldhulpverlening en nieuwkomers
Werkloosheid
De werkloosheid gaat naar verwachting stijgen van 3,5% in 2023 naar 4,2% in 2026, maar blijft daarmee relatief laag. We verwachten niet dat het uitkeringsbestand gaat groeien als gevolg van economische factoren, maar wel door de instroom van jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt en nieuwkomers. De integratie van deze groepen in de arbeidsmarkt blijft een uitdaging waarbij scholing, taalondersteuning en intensieve begeleiding noodzakelijk zijn om mensen weer aan het werk te krijgen.

Armoede
Volgens het CPB blijft het aantal personen in armoede stabiel. Het aantal kinderen in armoede gaat waarschijnlijk in 2024 afnemen, maar een lichte stijging wordt verwacht in 2025 door afgenomen toeslagen. Voor 2026 zet het CPB in op sociale programma’s en inkomensondersteuning om armoede te stabiliseren. Het is noodzakelijk om gerichte maatregelen te nemen om armoede te beperken. Ons gemeentelijk beleid voor bestaanszekerheid speelt hierin een belangrijke rol. Bijvoorbeeld door de aanvraagprocessen voor minimaregelingen te vereenvoudigen.

Basisdienstverlening schuldhulp
Vanaf 2026 moeten gemeenten voldoen aan nieuwe standaarden van schuldhulpverlening, na bestuurlijke afspraken tussen kabinet, VNG, NVVK en Divosa. Het dol is om schuldhulpverlening uniformer en toegankelijker te maken, met een nadruk op preventieve maatregelen en doorverwijzingstrajecten zodat mensen sneller en beter geholpen kunnen worden. Innovatie en digitalisering zijn cruciaal voor het verbeteren van de toegankelijkheid en effectiviteit van schuldhulpverlening. Het kabinet heeft als streven om het aantal mensen met schulden tegen 2030 halveren. De invoering van basis schuldhulpverlening zal beperkte gevolgen hebben voor de werkwijze en dienstverlening van het Financieel loket en de gemeenschappelijke regeling Stadsbank Oost Nederland. Deze organisaties werken namelijk al grotendeels volgens de nieuwe standaarden.

Nieuwkomers
Sinds 2022 is de nieuwe Wet Inburgering van kracht. De gemeente is hierbij verantwoordelijk voor het goed laten inburgeren van statushouders. De gemeente verzorgt onder andere de inkoop van taaltrajecten en biedt ondersteuning op het gebied van werk, financiën en gezondheid. Daarnaast heeft de gemeente de verplichting om statushouders, inclusief minderjarige vluchtelingen, onderdak te bieden. De huisvesting van statushouders vraagt de komende jaren veel aandacht. Door voortdurende onrust in bepaalde regio's, zoals het Midden-Oosten, blijft de instroom van vluchtelingen groot. Daarnaast zijn er aanzienlijke achterstanden bij het huisvesten van statushouders door problemen op de woningmarkt. Dit stelt onze gemeente voor uitdagingen die voortdurende aandacht vragen en creatieve oplossingen vereisen. 

Opvang Oekraïners
Sinds de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022 zijn veel Oekraïners op de vlucht geslagen. Montferland vangt sindsdien relatief veel Oekraïense vluchtelingen op. Het team Werk en Inkomen van de gemeente verstrekt sinds 2022 leefgeld en helpt Oekraïners met het vinden van werk. De verwachting is dat deze opvang nog enige tijd gaat duren. Via de Provinciale Regietafel (PRT) en subregionale tafels wordt de verdeling van opvanglocaties bepaald. Ook in 2026 zet Montferland zich actief in op de benodigde hulp en ondersteuning voor Oekraïense vluchtelingen. Hierbij hebben we blijvende aandacht voor integratie, welzijn, toeleiding naar werk en huisvesting. 

AZC
De overheid heeft de verplichting om opvang te regelen voor mensen die asiel aanvragen. Daarom moeten er voldoende opvangplekken beschikbaar zijn om asielzoekers tijdens hun asielprocedure op te vangen. Het kabinet werkt samen met gemeenten, provincies en andere partners aan het creëren van voldoende opvangplekken verspreid over het land. Op grond van de nog steeds geldende Spreidingswet heeft onze gemeente de taak om vanaf het voorjaar van 2026 opvang te bieden aan 250 asielzoekers. Momenteel zijn wij bezig met het traject om een geschikte locatie of locaties te vinden voor het realiseren van een AZC in Didam.

Veiligheid
De gemeenteraad heeft het Integraal Veiligheidsbeleid 2023-2026 vastgesteld, waarin de belangrijkste thema’s voor de komende jaren zijn opgenomen: 

• Aanpak georganiseerde en ondermijnende criminaliteit
• Effectieve verbinding veiligheid en zorg
• Digitale weerbaarheid en veiligheid

In 2025 wordt de Veiligheidsmonitor 2025 uitgezet, waarvan de resultaten begin 2026 worden verwacht. Deze uitkomsten worden geanalyseerd en gebruikt om de verdere aanpak en/of uitvoering vorm te geven. 

Zorg en veiligheid
De koppeling tussen zorg en veiligheid blijft belangrijk door de complexe  casuïstiek die het Sociaal Team tegenkomt. Een goede afstemming met het sociaal domein blijft ook in 2026 belangrijk. Hierbij besteden we speciale aandacht aan 'mensenhandel', 'overlast', 'jeugd en jeugdgroepen'. 

Huisvesting arbeidsmigranten
Het huisvesten van arbeidsmigranten kan leiden tot ondermijning. Vooral als er sprake is van situaties van arbeidsuitbuiting of zelfs mensenhandel. In onze gemeente verblijven veel arbeidsmigranten. In samenwerking met handhaving en burgerzaken worden adressen gecontroleerd waar mogelijk arbeidsmigranten verblijven. Er moet onderzocht worden of hierin sprake is van ondermijning. Het beleidskader Huisvesting Arbeidsmigranten is in maart 2024 door de gemeenteraad vastgesteld en opgesteld door het Projectteam huisvesting arbeidsmigranten. Wat vast staat is dat we de arbeidsmigranten hard nodig hebben. We willen wel dat we er als gemeente zicht op hebben en ervoor zorgen dat zij op een maatschappelijk verantwoorde manier gehuisvest worden. Dit helpt ons om zicht te krijgen op malafide partijen. Onze inspanningen zijn hierop gericht in 2025 en worden ook in 2026 voortgezet.   

Ondermijning 
Het thema 'aanpak ondermijning' blijft een prioriteit binnen het Integraal Veiligheidsbeleid. In 2026 wordt deze aanpak voortgezet met integrale acties, zoals de uitvoering van de processen 'veilig buitengebied' en ‘veilig winkelgebied’. We werken hierbij nauw samen met verschillende partners, waaronder de politie, Openbaar Ministerie, Omgevingsdienst Achterhoek (ODA) en het Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC). 

Iedereen die onderbuikgevoelens heeft of mogelijke signalen van ondermijning ziet, kan dit melden bij de politie, Meld Misdaad Anoniem (MMA) en zeker ook bij ons meldpunt verdachte situaties. We gaan het melden van onderbuikgevoelens verder stimuleren. Alle binnengekomen meldingen, ongeacht het kanaal, gaan wij verrijken met aanvullende informatie. 

De Ondermijningstafel Montferland is een overlegtafel bestaande uit relevante interne en externe partijen waarin onderbuikgevoelens, signalen en casuïstiek worden besproken en afgestemd. Deze Ondermijningstafel Montferland is al enkele jaren actief en wordt de komende jaren verder voortgezet. Indien nodig worden er integrale controles voorbereid en bij concrete illegale situaties wordt handhavend opgetreden. 

In deze aanpak van ondermijning is de samenwerking met de Achterhoekse gemeenten ook belangrijk. Ondermijning stopt namelijk niet bij de gemeentegrens. De ervaring leert dat binnen de gemeenten vergelijkbare thema's en opgaven aan de orde zijn. Daarom blijft de 'opgaveregisseur ondermijning Achterhoek' actief om alle Achterhoekse gemeenten te ondersteunen bij thema's die gemeente- en/of landsgrenzen overschrijden. 

We zien de laatste jaren een verschuiving van klassieke vormen van criminaliteit naar steeds meer digitale vormen, zoals cybercrime en gedigitaliseerde criminaliteit. Deze vorm van criminaliteit heeft vele gezichten en heeft ingrijpende gevolgen. Daarom zetten wij ons ook in voor bewustwording onder onze inwoners, bedrijven en binnen onze eigen organisatie.  

VNOG
De Veiligheidsregio Noord en Oost-Gelderland (VNOG) gaat de komende jaren, zo ook in 2026, uitvoering geven aan het vastgestelde Regionaal Beleidsplan 2025-2028. Dit plan is gebaseerd op het vastgestelde Regionaal Risicoprofiel 2025-2028. Daarnaast gaat de VNOG zich richten op de gebiedsgerichte aanpak van natuurbrandbeheersing, waarbij de gemeente Montferland ook in 2026 actief gaat deelnemen.

In 2024 zijn 10 van de 11 aanwezige woningbouwkavels verkocht. In de loop van 2024 zijn vijf nieuwe woningbouwplannen vastgesteld:

• P.615    VVL-terrein - ’s-Heerenberg - 67 woningen;
• P.625    De Hoevert - Didam - 32 woningen;
• P.705    Voormalig Brandweerkazerne – Didam - 15 woningen;
• P.955    Meikamerlaan - Nieuw-Dijk - 4 woningen;
• P.960    Meikever - Nieuw-Dijk - 13 woningen.

Van deze vijf woningbouwplannen zijn vier woningbouwplannen onherroepelijk. Alleen het woningbouwplan VVL-terrein kent nog een beroepsprocedure. Het woningbouwplan van de Hoevert is in 2024 volledig verkocht aan Plavei en omvat 32 woningen. De overige vier woningbouwplannen omvatten 99 woningen, waarvan de uitgifte van woningen in 2025 gaat beginnen. Voor het woningbouwplan op het VVL-terrein in ’s-Heerenberg hangt de start van de uitgifte af van de uitkomst van de beroepsprocedure. We zetten ons er bij alle locaties al op in om deze klaar te maken voor bouw, zodat er geen tijd verloren gaat. 

De netcongestie die in heel Nederland aanwezig is, speelt ook in onze gemeente een belangrijke rol. Hoewel de netbeheerder Liander normaal gesproken kleinverbruiksaansluitingen, zoals nodig voor woningbouw, blijft afgeven, leidt een tekort aan materiaal en personeel tot vertraging bij het aansluiten (van bouwstroom tot definitieve huisaansluiting) van nieuwe woningen. We willen deze vertraging tot een minimum beperken door tijdig met Liander op te schakelen en het overleg aan te gaan over deze nieuwe ontwikkelingen. Ook toekomstige eigenaren worden hierover geïnformeerd. 

In het kader van het ‘actieve grondbeleid’ worden voorbereidingen getroffen om in de aankomende jaren de volgende plannen in ontwikkeling te nemen:

• P215 – Doetinchemsewg/Rozenpas Kilder – circa 88 woningen;
• P425 – Sportveld Stokkum – circa 46 woningen;
• P435 – St. Jansgildestraat Beek – circa 69 woningen;
• P445 – Vinkwijkseweg Zeddam – 50 woningen;
• P447 – Braamt Zuid – circa 75/150 woningen;
• P510 – Drieheuvelenpark ‘s-Heerenberg – circa 180/200 woningen;
• P515 – De Bongerd ‘s-Heerenberg – circa 100 woningen plus overige functies;
• P685 – Uitbreiding Loil zuidoost – circa 40/70 woningen;
• P700 – Heeghstraat Didam – circa 143 woningen;
• P710 – Flexwoningen Loilseveld – 30 woningen;
• P715 – Didam noordoost – 300/400 woningen;
• P930 – Didam Lakermaat Lengel – gemengde vorm gemeentelijk deel circa 35 woningen;
• P950 – Bosstraat Nieuw-Dijk circa 75/150 woningen;
• P945 – Uitbreiding bedrijventerrein ’s-Heerenberg – 5 ha MKB en 20 ha XXL logistiek met ondersteunende functies.

In lijn met het ‘facilitaire grondbeleid’ worden voorbereidingen getroffen om de volgende woningbouw initiatieven van derden in de aankomende jaren te ontwikkelen. Het gaat over de volgende grotere en meer concrete plannen (dus niet alle plannen):

• Geitenhouderij- Loil – circa 50 woningen;
• Katjaterrein – ’s-Heerenberg – circa 40 woningen;
• Marssestraat Azewijn – circa 22 woningen;
• Lakermaat Lengel - gemengde vorm ontwikkelaar ruim 300 woningen;
• Heereboer Zeddam – circa 69 (zorg)wooneenheden.

Op korte termijn zijn er woningbouwplannen met ruimte voor ongeveer 100 woningen. Voor de periode van 2025 tot en met 2029 zijn er gemeentelijke woningbouwplannen (onder actief grondbeleid) in voorbereiding met ruimte voor ongeveer 1.100 woningen. In dezelfde periode zijn er woningbouwplannen van derden (facilitair grondbeleid) met ruimte voor ongeveer 500 woningen. Voor de daaropvolgende periode van 2030 tot en met 2034 zijn er plannen in voorbereiding voor ongeveer 800 woningen. Over de gehele periode betekent dit een totaal van ongeveer 2.500 woningen. Het is belangrijk om erbij te melden dat, vanwege factoren zoals rechtsgang bij de Raad van State, milieukundige aspecten en netcongestie, plannen kunnen wijzigen (met mogelijke verandering in planning en planuitval).